اصول پایه ای تئوری نسبیت

تئوری نسبیت موضوع بسیار پیچیده ای است و بنابراین درک آن هم مشکل است. در این مطلب مفاهیم پایه ای لازم که می تواند به درک تئوری نسبیت کمک کند مطرح می شود.

نظریه نسبیت در واقع دو نظریه است که آلبرت اینشتین در اوایل سالهای 1900 مطرح کرد. به یکی نظریه نسبیت «خاص» و به دیگری نظریه نسبیت «عام» اطلاق می شود. در اینجا بیشتر درباره نظریه نسبیت خاص صحبت خواهیم کرد.

در اینجا درباره دو جنبه بسیار مهم نظریه نسبیت یعنی سرعت نور و انبساط زمان اطلاعاتی ارایه می شود.

نسبیت خاص

دو ایده اصلی که نظریه نسبیت خاص را تشکیل می دهند از این قرارند:

1-اصل نسبیت: قوانین فیزیک برای تمامی چهارچوب های مرجع لختی (مختصات اینرسیایی) یکی اند.

2-اصل سرعت نور: سرعت نور در خلأ برای همه مشاهده کنندگان یکی است، اگر حرکت نسبی مشاهده کنندگان و یا منبع نور را در نظر نگیریم.

نسبیت به چه معنی است؟

اصل نخستی که در بالا ذکر شد کمی گیج کننده می نماید. قبل از آلبرت اینشتین، دانشمندان فکر می کردند که تمامی حرکت ها در برابر نقطه مرجع ثابتی به نام «اتر» اتفاق می افتند. اینشتین ادعا کرد که این «اتر» وجود ندارد. او گفت که کلیه حرکت ها «نسبی» اند. به این معنی که اندازه گیری حرکت به سرعت نسبی و موقعیت مکانی مشاهده کننده وابسته است.

یک مثال نسبی

یک مثال نسبی این است که تصور کنیم دو نفر در یک قطار پینگ پنگ بازی می کنند. قطار با سرعت 30 متر در ثانیه به سمت شمال در حرکت است. وقتی که توپ بین دو بازیکن رفت و برگشت می کند برای بازیکن ها این طور به نظر می رسد که توپ با سرعت تقریبی 2 متر در ثانیه به سمت شمال و بعد با سرعت تقریبی 2 متر در ثانیه به سمت جنوب حرکت می کند.

حال تصور کنید که فردی در کنار ریل های راه آهن ایستاده باشد و بازی پینگ پنگ را تماشا کند. وقتی توپ به سمت شمال می رود برای او بنظر با سرعت 32 متر در ثانیه (30 متر در ثانیه + 2 متر در ثانیه) حرکت می کند. وقتی هم که به سمت جنوب بر می گردد با سرعت 28 متر در ثانیه ( 30 متر در ثانیه - 2 متر در ثانیه) حرکت می کند. برای مشاهده کننده بیرونی که در کنار ریل ایستاده توپ همواره به سمت شمال در حرکت است.

نتیجه آن که سرعت توپ به موقعیت «نسبی» مشاهده کننده وابسته است. این امر برای فردی که داخل قطار است و فردی که بیرون قطار است متفاوت است. (به مطلب ردپای تئوری های نسبیت اینشتین در زندگی روزمره  مراجعه کنید.)

E=mc2

یکی از نتایج نظریه خاص نسبیت معادله معروف E=mc2 است. در این فرمول E انرژی، m جرم و c  عدد ثابت سرعت نور در خلأ است.

یک نتیجه جالب این معادله این است که جرم و انرژی به هم مرتبطند. هر تغییری در انرژی یک شیء با تغییری در جرم آن همراه است. این مفهوم در توسعه انرژی هسته ای و بمب هسته ای مهم می شود.

انقباض طول

نتیجه جالب دیگر نسبیت خاص انقباض طول است. انقباض طول زمانی است که اشیا وقتی در ارتباط با مشاهده کننده حرکت می کنند، کوتاه تر و سریع تر ظاهر می شوند. این اثر تنها هنگامی رخ می دهد که اشیا به سرعت های خیلی بالا می رسند.

به عنوان مثال اگر یک کشتی فضایی 30 متری با سرعتی معادل نصف سرعت نور مقابل ما پرواز کند به نظرمان می رسد طولش 27 متر است. اگر سرعتش به 95 درصد سرعت نور برسد طولش تنها 9 متر به نظر می رسد. البته همه اینها نسبی است. برای آدم های روی کشتی فضایی طول این کشتی فضایی همچنان همان 30 متر است.